Хитой иктисоди коронавирус дан кейинги холат

Италия бош вазири Жузеппе Конте карантин чораларини бутун мамлакат бўйлаб қўллаш, жумладан, оммавий тадбирларни бекор қилиш, бутун мамлакатдаги мактабларни ёпиш тўғрисида фармойиш берди. Бунгача карантин фақат шимолдаги вилоятларга жорий этилганди.

Эндиликда Италияда барча спорт мусобақалари, шу жумладан футбол бўйича А Серия баҳслари ҳам тўхтатиб қўйилди.

Бу вақтда Италиядаги 27та қамоқхонадаги маҳбуслар коронавирус тарқалишига қарши қўлланган янги чекловлар туфайли исён кўтаришди.

Тартибсизликлар мамлакат шимолидаги Модена шаҳрида бошланди. У ердаги Санта-Анна қамоқхонасида уч маҳбус ҳалок бўлган, яна уч киши шифохонага олиб борилганида вафот этган. Хабар қилинишича, уларнинг камида икки нафари қамоқхона лазеретидан ўғирланган метадон (героиннинг муқобили) дозировкаси туфайли жон берган.

Миландаги Сан-Витторе қамоқхонасида маҳбуслар корпуслардан бирига ўт қўйиб юборишган, кейин қамоқхона томига чиқиб олишган - улар инфекция туфайли ҳукумат маҳбусларнинг қамоқхонага келишини чеклаганига норозилик билдиришган.

Мамлакат жанубидаги Фоджа шаҳридаги қамоқхонадаги тартибсизликлар вақтида 20 киши қочиб кетган, аммо уларнинг аксари тез орада қўлга олинган. Шунингдек, Неапол ва Римдаги қамоқхоналарда ҳам исёнлар бўлиб ўтган.

• Италияда айни вақтда коронавирусдан зарарланганлар сони 9172 нафарни ташкил этмоқда, вирус қурбонлари сони 463 нафар. 724 киши соғайган.

Исроил эса мамлакатга келувчиларнинг барчасини 14 кунлик карантинга жойлаштирмоқда. Бу ҳақда эълон қилган бош вазир Биньямин Нетаньяхунинг айтишича, бундай қоидалар Исроилнинг барча фуқароларига, шунингдек, хорижда яшаётган 268 мингдан ортиқ исроилликларга ҳам тааллуқли бўлади.

Ҳукумат қарорига кўра, хориждан келаётган Исроил фуқаролари 10 мартдан карантинга жойлаштирилиши керак, қолган мамлакат фуқароларига эса ушбу янгилик 72 соатдан сўнг тааллуқли бўлади. Бу қарор Исроилда коронавирус билан касалланганлар сони 42 кишига етганидан сўнг қабул қилинган. Орадан бир неча соат ўтгач, мамлакатда касалликка чалинган яна 8 киши аниқланган.

АҚШда нималар бўлмоқда?

Айни вақтда кемада дунёнинг 54 мамлакатига мансуб бўлган 3,5 минг киши бор. Экипажнинг 19 аъзосида ва икки йўловчида касаллик аниқланган.

Юзлаб хорижликлар эса ўз ватанларига қайтиши мумкин.

Хабарларга кўра, АҚШ президенти Дональд Трамп билан кўришган икки республикачи конгрессмен айни вақтда ўзини иҳоталаган. Жоржия штатидан бўлган конгрессмен Дуг Коллинз жума куни Трамп билан қўл бериб сўрашганди, флоридалик конгрессмен Мэтт Гетц эса душанба куни у билан бир самолётда учган. Айни вақтда икки сиёсатчи ўзини изоляция қилгани ҳақида айтган - улар аввалроқ кўришган одамларда коронавирус аниқланган.

Бундан ташқари, Нью-Йорк ва Нью-Жерси порт бошқармалари ижрочи директори Рик Коттонга коронавирусдан зарарланиш ташхиси қўйилган. Бу ҳақда душанба куни Нью-Йорк губернатори Эндрю Куомо маълум қилди.

Портлар бошқармаси таркибига портлардан ташқари, ушбу штатдаги йирик аэропортлар, кўприклар, туннеллар ва автобус вокзаллари ҳам киради.

• Сўнгги маълумотларга кўра, АҚШда коронавирусдан зарарланиш билан боғлиқ 708 ҳолат тасдиқланган, 27 киши ҳалок бўлган, 15 киши тузалган.

Британиядаги вазият

Англиянинг бош санитари, профессор Крис Уитти яқин вақтлар ичида ҳукумат вируснинг тарқалишини олдини олиш бўйича умумий тавсияларга ўзгартириш киритиши мумкинлиги ҳақида гапирди. Унга кўра, ҳар қандай шамоллаш белгилари 7 кунлик изоляцияга сабаб бўлиши кўзда тутилади.

Душанба куни ҳукуматнинг СOBRA йиғилишида келгусида оммавий тадбирларни бутунлай бекор қилиш масаласи кўриб чиқилди, шунингдек, мактаблар ёпилиши ва барча ташкилотларда уйдан ишлашга ўтилиши мумкин.

Британиялик амалдорлар спорт ташкилотлари расмийлари билан ҳам учрашишган - йирик турнирлар трансляция қилиниши режими ўзгариши мумкин; британ супермаркетлари тармоқлари раҳбарлари билан ҳам учрашув ўтказилди - талаб кўп бўлган маҳсулотлар (сўнгги вақтларда дезинфекция геллари, ҳожатхона қоғозлари, макарон ва ёрма маҳсулотлари танқислиги кузатилмоқда)ни етказиб бериш масалалари муҳокама қилинган.

Британиядаги айрим супермаркетларда маълум маҳсулотларга чеклов ўрнатилган - керагидан ортиғини сотиб олиб бўлмайди.

Юқумли касалликларнинг олдини олиш ва назорат қилиш бўйича Европа маркази эксперти Сержио Брусан Би-би-си учун берган интервьюсида Британия ҳозирда икки ҳафта олдинги Италия ҳолатида эканини қайд этган ва ҳукуматда коронавирус кенг миқёсда тарқалиб кетишининг олдини олиш учун бир неча кун вақт қолганини таъкидлаган.

Маданият, ОАВ ва спорт ишлари вазири Оливер Доуден Би-би-си мухбири билан суҳбатда, у бош вазир билан биргаликда якшанба куни регби бўйича Олти миллат кубоги доирасидаги Англия ва Уэльс ўртасидаги ўйинни стадионда туриб кузатгани ҳақида гапирган ва айни вақтдаги тиббий тавсияларга кўра спорт мусобақаларини бекор қилишга сабаб йўқлигини маълум қилган.

Лекин айни вақтда спорт федерациялари келгусида мусобақаларни томошабинларсиз ўтказиш масаласини кўриб чиқишмоқда.

• 10 март ҳолатига кўра, Бирлашган Қиролликда коронавирусга чалинган 321 бемор қайд этилган, 5 киши вафот этган, 18 киши тузалган.

Хитой раҳбари Уҳанда

Сўнгги маълумотларига кўра, Хитойда вирус тарқалиши сезиларли даражада пасайган - 9 март куни 22 ҳолат қайд этилди - жами 80 757. Бир кунда 17та ўлим ҳолати рўй берди - жами 3136 киши.

Хитой ҳукумати қаторасига иккинчи кундирки Хубэй провинциясидан ташқарида вирусга чалиниш ҳолатлари ҳам, ўлим ҳолатлари ҳам қайд этилмаганини маълум қилди.

Бу Хитой ҳукуматининг вируснинг олдини олишга қаратилган чоралари самарасидир, аммо ҳозирча ҳукумат қатор карантин чораларини бекор қилгани йўқ.

Хитой Халқ Республикаси раиси Си Цзиньпин 10 март куни маҳаллий ҳокимият органлари томонидан COVID-19 эпидемияси билан курашиш бўйича олиб борилаётган ишларни текшириш учун коронавирус ўчоғи ҳисобланган Уҳан шаҳрига келди. Бу унинг вирус эпидемияси бошланганидан буён илк марта Пекиндан ташқарига чиқиши бўлди. Сафар давомида у вирусга қарши курашаётган тиббий хизматчилар, ҳарбий хизматчилар, расмийлар, кўнгиллилар, шунингдек, ҳудуд аҳолиси ва беморлар билан учрашмоқда.

Бу вақтда ҳукумат тез орада ҳудудлараро ҳаракатланишга рухсат бериши ҳақидаги хабарлар тарқалган. Лекин фуқароларнинг ҳаракати кузатув остида бўлиши мумкин.

Жаҳон бўйича сўнгги маълумотлар
10 март тонгидаги маълумотларга кўра, бутун дунёда 114 мамлакатда вирус аниқланган - 114 515 кишида вирус юқиши ҳолати тасдиқланган, ўлим ҳолатлари 4027та. 64 280 киши тузалиб кетган.

Россияда 9 март куни яна уч ҳолат қайд этилди - Москва, Калининград ва Белгород областларида. Айни вақтда мамлакатда вирусдан зарарланганлар сони 20 нафарни ташкил этмоқда.

Москва соғлиқни сақлаш департаменти сайтида маълум қилинишича, коронавирус тарқалган мамлакатлардан келганлар изоляция тартибини бузадиган бўлса 5 йилгача озодликдан маҳрум этилиши мумкин.

Жанубий Кореяда ҳам сўнгги икки ҳафта ичида илк марта вирусдан зарарланиш ва ўлим ҳолатлари пасая бошлади (сўнгги бир кунда 35 кишида вирус аниқланди ва беморлар сони 7513 кишига етди, бир ўлим ҳолати қайд этилди - жами 54 ўлим).

Эронда вирус қурбонлари сони бўйича ХХР ва Италиядан кейинги учинчи ўринда жойлашган - 9 март маълумотларига кўра 237 ўлим ва 7161 бемор. 10 март маълумотларига кўра бу рақамлар ўсиши кутилмоқда. Шу билан биргаликда, ҳақиқий маълумотлар расмий статистикадагидан юқорироқ бўлиши мумкин.

Францияда коронавирус маҳаллий парламент депутатлари орасида тарқала бошлади, айни вақтда Миллий Ассамблеянинг 4 нафар аъзоси касалликка чалинган.

Душанба кунги маълумотларга кўра, Францияда жами 1421 киши вирус юқтирган, 30 киши вирус қурбони бўлган. Франция Европада вирусдан зарарланиш бўйича Италиядан кейинги иккинчи ўринда. Кейинги ўринларда Испания (1231 ҳолат ва 30 ўлим) ҳамда Германия (1224 ҳолат ва 2 ўлим) жойлашган.

Француз ҳукумати мингдан ортиқ одам қатнашиши кўзда тутилган оммавий тадбирларни бекор қилган.

Италиянинг кекса ёшли аҳолиси хавф остида
Душанба куни Британия Соғлиқни сақлаш вазирлиги Италия шимолидан қайтаётганларнинг барчасини 14 кунлик карантин ҳолатига жўнатди - уларда шамоллаш ёки касалликнинг бошқа белгилари бўлишидан қатъи назар.

Британия ТИВ Италияга бормасликни тавсия қилмоқда.

Шу билан биргаликда, Италиядаги британияликлар мамлакатдан чиқишига чеклов йўқ, аммо айрим авиакомпаниялар бу мамлакатга рейсларни бекор қилмоқда.

Италия коронавирусдан жабрланиш бўйича айни вақтда Хитойдан кейинги иккинчи ўринда турибди: 9172 кишида вирус аниқланган, қурбонлар сони 463 нафарга етган.

Касалланганлар сони бўйича Италия Жанубий Кореяни ортда қолдирди - Кореядаги расмий маълумотларга кўра 7513 кишида вирус борлиги тасдиқланган, 54 киши вафот этган.

Италия аҳолисининг 23 фоизини 65 ёшдан ошганлар ташкил этади; уларнинг кўпчилиги сурункали касалликка чалинган ва бу уларни коронавирус қаршисида ожиз қолдирмоқда.

Сўнгги маълумотларга кўра Италия Қуролли кучлари бош штаби бошлиғи Сальваторе Фаринада коронавирус аниқланган. У ҳозирда изоляцияда сақланмоқда ва ўзини яхши ҳис қилмоқда.

Италия соғлиқни сақлаш вазирлиги коронавирусдан ўлим даражаси кўрсаткичларини маълум қилди, унга кўра асосан 81 ёшдан катталар вирус қурбонига айланмоқда.

• 14,3 фоиз - 90 ёшдан ошиқ
• 8,2 фоиз - 80-89 ёшлар
• 4 фоиз - 70-79 ёшлар
• 1,4 фоиз - 60-69 ёшлар
• 0,1 фоиз - 50-59 ёшлар
• 0 фоиз - 50-59 ёшлар

Британия ҳукумати интернетдаги дезинформацияга қарши кураш учун махсус бўлим ташкил этган - айни вақтда коронавирус ҳақида турли асоссиз хабарлар кўпайган.

Ҳукумат сайти Британияда аввалги эпидемиялардаги ўлим кўрсаткичлари бўйича маълумотларни келтирган:

• Ҳонгконг гриппи 1968-69 йилларда 0,2-0,4 фоизлик ўлим кўрсаткичи қайд этган: 80 минг ўлим.
• Чўчқа гриппи 2009-10 йилларда 0,025 фоизлик ўлим кўрсаткичи қайд этган: 457 ўлим
• Яқин Шарқ респиратор синдроми (MERS) 2012 йилда 0 фоиз: 0 ўлим
• Атипик пневмония (SARS) 2003-03 йилларда 0 фоиз: 0 ўлим
• Британияда 1989-90 йилларда мавсумий грипп эпидемияси: Англия ва Уэльсда жами 26000 ўлим ҳолати.

Коронавирус пандемияси 199 та давлатни қамраб олди, бироқ Тожикистон ҳануз дунё эпидемиясидан четда қолмоқда.

ТОШКЕНТ, 30 мар — Sputnik, Марина Чернишова-Мельник. Тожикистон бугунги кунда коронавирус бирорта ҳолати қайд этилмаган давлатлардан бири бўлиб қолмоқда.

2019 йил охирида Хитойда аниқланган коронавирус дунёнинг 199 давлатини қамраб олди. Сал кам 725 минг турли ёшдаги кишилар вирусга чалинди, 34 мингдан ортиқ киши вафот этди.

Тожикистон ҳозирча эпидемиядан четда қолмоқда, мамлакат аҳолиси бошқа давлатлар сингари коронавирус билан боғлиқ вазият ҳақидаги янгиликларни кузатиб бормоқда.

Мутахассис ва оддий фуқаролар ўзига савол бермоқда: Тожикистон ўзини қандай қилиб коронавирусдан ҳимоя қилишга эришди, қандай омиллар ёрдам берди.

Sputnik Тожикистон энг кенг тарқалган версияларни тўплади.

Тожикистон - анча ёпиқ давлат. Буни йирик транзит пункти ёки чет эллик сайёҳлар орасида энг севимли дам олиш масканларидан бири деб бўлмайди.

Авиачипталар нархи “тишлайди”, туризм рекламасига ҳеч ким пул тикмайди. Кириш туризмнинг оқими кам. Шунга кўра, республикада авиапарвозлар минимал даражада, транзит парвозлар умуман йўқ. Шунинг учун Европа ва Шимолий Америка давлатлари сингари Тожикистон ҳудудига инфекцияни олиб кириш қийинроқ. Вирус тарқалишининг асосий хавфи бу туристлар.

Агар Италия ва Тожикистон йиллик саёҳлар сони солиштирилганда, анча фарқ қилади, ва бу ўзининг ижобий ҳолати кўрсатмоқда. Эҳтимол, бундай изоляция Тожикистонни коронавирусдан ҳимоя қилган. Дарҳақиқат, ҳатто минтақадаги қўшнилар - Қозоғистон, Қирғизистон ва Ўзбекистон ривожланган иқтисодиёти, халқаро муносабатлари ва кенг авиамаршрутлар тармоғи туфайли чет элликларни кўп марта кўпроқ қабул қилишган.

Бундан ташқари, Тожикистон қитъанинг чуқур қисмида, транспорт оқимларидан узоқда жойлашган. Шарқ томонда Хитой билан чегарани тезлик билан ёпилди. Қозоғистон орқали транзит тўхтатилиши ҳам республикада хавфсизликни таъминлади.

Кейинги мантиқий тахмин – қанчалик мамлакат фуқаролари кўп саёҳатига чиқса ёки чет элликларни меҳмон сифатида қабул қилса коронавирус тарқалиш эҳтимоли шунчалик юқори бўлади.

“Корона” ни яхши даромадли кишилар олиб келмоқда. Даромад ва чипталар нархи сезиларли фарқ қилиши туфайли Тожикистон фуқаролари камдан-кам ҳолларда чегарани кесиб ўтадилар. Аҳолининг катта қисми чет элда ишлайди, йилига бир-икки марта ёки ундан кам ватанига қайтади.

Ҳамма ҳам бошқа давлатда таътилни ўтказа олмайди, аксарият ҳолларда автотранспортда бориш мумкин бўлган қўшни - Ўзбекистон танланади.

Бу сафар ҳаммани ранжитадиган чипталарнинг юқори нархи тожикистонликларга қўл келди, шекилли.

Эҳтимол, саволга жавоб биринчи қарашда осон туюлади. Сир эмаски, Тожикистонда тиббиётнинг ҳозирги даражаси, касалхоналарнинг жиҳозланиши ва мутахассислар малакаси бўйича умумжаҳон даражадан орқада. Мамлакатда коронавирусни юқтириш ягона ҳолатлари бўлиши мумкинлигини инкор этиб бўлмайди, бироқ ҳаммаси қурбонсиз ўтди.

Ташхис қўйиш асбоб-ускунлари ва тест-тизимлари етишмаслиги ўз вақтида касаллик ҳолатларини аниқлашга имкон бермяпти. Ахир, касаллик узоқ вақт давомида аломатларсиз ўтиши аллақачон маълум.

“Тожикистонда нафас олиш ва пневмония касалликлари ташхисига (асбоб-ускуналар ва бошқалар) эгами? Агар бўлса, ушбу ташхис барча тиббий муассасаларида қай даражада кенг қўлланмоқда? Бу асосий савол. Агар фойдаланилмаса, унда расмий ҳолатлар ҳақида маълумот бўлмайди”, - дея тушунтиради вирусолог, тиббиёт профессори Анатолик Альтштейн.

“Вирусли инфекцияларнинг олдини олиш ва даволаш” илмий-ахборот марказининг бош директори Георгий Викулов бугунги кунга қадар коронавирус инфекциясига 199 давлат ва мустақил ҳудудлар қамраб олинганини эслатди.

“Бирор жойда одамлар инфекцияни юқтириши, у ҳаво орқали ўтади, қўшни ҳудудларга умуман тарқалмаслиги - бундай бўлмайди. Ҳиндистон ва Африкада юқтириш ҳолатлари ҳақидаги кеч хабарлар бўлган. У ерда, дастлаб улар касаллик фактини тан олишга шошилмадилар, аммо кейин улар бунга мажбур бўлишди. Шу сабабли, мен COVID-19’дан озод бўлган давлатлар дунёда қолганига шубҳа қиламан”, - дейди мутахассис.

“И. И. Мечников номли вакциналар илмий-тадқиқот институти” директори Виталий Зверев ҳамкасбларини 2020 йил бошидан бери Тожикистон аҳоли орасида пневмония ҳолатлари статистикасини кузатиб боришга чақирди.

"Бу келиб чиқиши грипп ёки бактериал бўлиши мумкин. Агар сўнгги пайтларда юқумли пневмония ҳоллари кўпайиб кетган бўлса, бу сигналдир", - дейди вирусолог.

Ушбу версия ҳам аҳоли орасида кўплаб жавоблар мавжуд. Ижтимоий тармоқларнинг энг оптимистик фойдаланувчиларнинг фикрига кўра, тожикистонликлар гриппнинг оғир формасида олдиндан касал бўлишган, ва у худди шу коронавирус бўлган бўлиши мумкин.

Мамлакатда декабр-январ ойларидан нотипик аломатлар (кўп кунли иситма, йўтал ва қайт қилиш) билан грипп авж олиши қайд этилган. Шунинг учун энди дунёни коронавирус “босган” пайтда Тожикистон хавфсиз жойда – ҳаммада касалликка қарши иммунитет ҳосил бўлди.

Хитойда энди коронавирус ҳақида гапиришни бошлашганда 2020 январ ойи якунида Тожикистон республика келаётган барча кишиларни текширишни бошлади, кейин эса хорижликлар умуман киришни чеклади.

Хориждан келган бир неча минг киши йирик шаҳарларда узоқликда бўлган 14 кунлик мажбурий карантиндан муваффақиятли ўтдилар. Олдиндан кўрилган чоралар муҳим рол ўйнади, ташқаридан юқтириш хавфи сезиларли даражада камайди.

БССТ маълумотларига кўра, коронавирус юқтириш хавфи остида, биринчи навбатда, 65 ва ундан катта ёшдаги кекса одамлар, сурункали касалликларга чалинганлар, ҳомиладор аёллар ва иммунитет танқислиги бўлган фуқаролар.

Республикада туғилишнинг ўсиши туфайли мамлакат аҳолисининг катта қисмини ёшлар ва болалар ташкил қилади.

“Ёшлар ҳам вирусдан азият чегадилар. Аммо бу, танани умуман заифлаштирадиган бошқа жиддий, сурункали касалликлар фонида, ўз вақтида инфекциядан ўзини ҳимоя қила олмади.

Иммунитети йиллар давомида заифлашадиган кекса одамлар учун янада қийинроқ. Тана энди олдингидек ишлай олмайди ва шунга мос равишда инфекцияни юқтириш хавфи катта. Менга 60 ёшдан ошган, юрак-қон томир, ўпка, нафас олиш тизими, метаболизм билан боғлиқ муаммолари бўлмаган одамни кўрсатинг”, - дейди Зверев.

Статистик маълумот: Тожикистонда потенциал алмаштириш коэффициенти (болалар сонининг меҳнатга лаёқатли ёшдаги аҳолига нисбати) 54,1% ни, пенсия таъминоти даражаси эса атиги 5,4% ни ташкил этади.

Тожикистонинг аксарият аҳолиси - мусулмонлар. Ҳар бир мусулмон ҳар куни беш махал намоз ўқиши керак. Бу қоида мансаб ёки молиявий аҳволидан қатъий назар барча диндорларга тааллуқли. Намоздан аввал таҳорат қилиш керак.

Ўйлаб кўринг: тожик халқининг аксарияти кунига бир неча марта таҳорат қилади. Жазирамада қўл ва оёқ очиқ бўлса ҳам - мунтазам ювилса, ҳеч қандай вирус илдиз отмайди.

Тожикистонда исириқдан кенг фойдаланилади. Хоналарда қуриган ўтни ёқишади ва бактерияларни “ўлдиришади”. Эпидемиолог-шифокор Михаил Фаворовнинг фикрига кўра, айнан исириқ мамлакат аҳолисини инфекциядан қутқармоқда.

“Мўғул учбурчаги”га кирувчи мамлакатларда бирорта ҳам коронавирус ҳолати аниқланмаган. Биз бунинг сабаблари ҳақида узоқ ўйладик: бунга балким қуруқ ҳаво ва иқлим сабабчидир, ёки исириқ. Ахир Марказий осиёда ушбу ўтдан узоқ йиллар давомида ҳавони зарасизлантириш воситаси сифатида фойдаланишган,” — деди Фаворов.

Айтганча, коронавирус ҳақида янгиликлар фонидан Тожикистонда исириқ ва саримсоқ савдоси кўпайди.

Охирги кунларда Ўзбекистонда жамоатчилик муҳокамасидаги асосий мавзулардан бири коронавирус пандемиясига жавобан жорий этилган ижтимоий масофаланиш чора-тадбирларининг иқтисодий фаолиятни кескин тушириб юборгани ва бу чораларни аста-секин енгиллатиб бориш масаласи бўлмоқда. Баъзи ҳисоб-китобларга кўра, пандемия у ёки бу шаклда йил охиригача, балки 2021 йилда ҳам давом этади, шунинг учун ижтимоий масофаланиш чора тадбирлари вазиятга қараб енгиллаштирилиши ёки оғирлаштирилишини кутиш мумкин.

Инқироздан чиқишда ҳар бир давлатнинг узоқ муддатли стратегияси бўлиши ва бу ўша давлат иқтисодиёти ва жамиятининг тузилиши, соғлиқни сақлаш тизимининг аҳволи ҳамда давлат бошқарувининг юзага келаётган рискларни фаол бошқара олишини ҳисобга олган ҳолда ишлаб чиқилиши лозим. Ҳелсинки университети докторанти Мирзоҳид Қаршиев Ўзбекистон мисолида бу жараёнда қандай факторлар муҳим рол ўйнаши ва уларга тахминий ечимлар қандай бўлиши ҳақида фикр юритди.

Фото: Uzbekistan Airways

Давлат раҳбари эътиборида бўлган катта лойиҳалар — 20 минг кишилик карантин зонаси ва 10 минг кишилик касалхоналарнинг биринчи навбатлари фойдаланишга топширилди ва қурилиши жадал давом этаяпти. Ўзбекистон ҳар минг аҳолига тўғри келадиган касалхона ўринлари сони бўйича Япония, Жанубий Корея, Россия ва Германиядан ортда бўлса-да, Испания, АҚШ, Буюк Британиядан кўра яхшироқ кўрсаткичга эга. Вирусни аниқлаш учун тестларни ўтказишда керак бўладиган реагентлар, ПЦР аппаратлари ҳамда ўпкани сунъий нафас бериш аппаратлари харид қилинаётгани ҳам хабар қилинди. Буларни ишлатиш учун эса малакали кадрлар зарур.

Манба: ОЭCД, Ўзбекистон Давлат статистика қўмитаси

Давлат статистика қўмитаси маълумотларига кўра, соғлиқни сақлаш тизимида 90 мингга яқин шифокорлар, 360 мингга яқин ўрта тиббиёт ходимлари бўлса-да, соғлиқни сақлаш тизимининг бугунги аҳволи қандай ва вирус тарқалишининг турли этапларида бу ўзини қандай намоён қилиши борасида жамоатчилик ўртасида етарлича маълумот мавжуд эмас. Хусусан, Бухоро ва Андижон вилоятларида ташкил этилган карантин зоналарида ишга нопрофессионал ёндашиш ёки Тошкент шаҳрида поликлиникада бўлган ҳолатлар бу тизимдаги муаммоларнинг бир учини чиқаргандек бўляпти.

Юқорида вазиятлар янги вирусга гумон туғилганда медицина ходимлари учун ҳаракатлар алгоритми ёки ишлаб чиқилмагани, ёки уларнинг жойлардаги ходимларга тўлиқ ва аниқ етказилмаганлигини кўрсатади.

Ҳали ҳамон телевидениеда кўрсатилаётган роликларда касаллик белгилари саналиб, бунга гумон туғилганда шифокорга мурожаат қилиш маслаҳати берилмоқда. Ўзбекистонда кенг тарқалган амалиёт бўйича бу гумон қилинган шахснинг маҳаллий поликлиникага бориши ёки шифокорни уйига чақиришини назарда тутади. Айни пайтда Ўзбекистонда мавжуд бўлган асбоб-ускуналар ва ўрнатилган қоидаларга мувофиқ, маҳаллий поликлиникаларда ёки уйга чиққан ҳолда янги коронавирусга тест ўтказиш ва аниқлаш имкониятлари мавжуд эмас. Тестлар санитария-эпидемиология станциялари лабораторияларида ўтказилмоқда. Шу билан бирга ижтимоий тармоқларда соғлиқни сақлаш ходимлари (ҳаммасининг ўз шахсий машинаси йўқ ва баъзи жойларда автобуслар ажратилмаган) ўрнатилган тартиблар орқали ишга келиб-кетиши қийинлашганини таъкидламоқда.

Бу масалада ўзим бирмунча таниш бўлган Финляндия тажрибаси билан бўлишсам. Вирус бу давлатга кириб келгандан сўнг, соғлиқни сақлаш тизимини хаосдан сақлаб қолиш ва уларни эпидемия ҳолатига тайёрлаш давлат сиёсатининг муҳим қисмига айланди. Қўлларни тез-тез ювиш маслаҳатлари ва ижтимоий масофаланиш чораларидан ташқари, аҳолига берилган энг асосий маслаҳатлардан бири — вирус инфекциясига гумон пайдо бўлганда уйда қолиш кераклиги ва телефон орқали маҳаллий поликлиникага боғланиш зарурлиги бўлди.

Фото: The New York Times

Барча поликлиникаларда шунчаки кўчадан врач қабулига кириш тақиқланди. Телефон орқали боғланилгандан сўнг ва врачлар томонидан симптомлар етарлича кузатилгач, даволашнинг кейинги босқичи бўйича (уйда даволанишни давом эттириш, касалхонага олиш ёки коронавирусга тест олиш) қарорлар қабул қилиниши айтилди. Ҳукумат врачлар учун ҳимоя либоси ва ускуналари сифатига алоҳида эътибор қаратди, шу туфайли Хитойдан сотиб олинган катта партия ниқобларнинг талабга жавоб бермаслиги ортидан Давлат захира агентлиги раҳбари ва топ-менежерлари ишдан олинди.

Ўзбекистонда марказлаштирилган электрон соғлиқни сақлаш тизими ишлаб чиқиш ва кенг жорий этиш масаласи қатор йиллардан буён пайсалга солиб келингани муаммони янада чигаллаштириши мумкин. Кўпчилик хорижий давлатларда соғлиқни сақлаш тизими ходимлари электрон тизимлар орқали медицина соҳасида энг сўнгги янгиликлар ва даволаш процедуралари билан танишиш, ўз саволлари билан мурожаат этиш ва маълум кейсларни муҳокама қилиш имконига эга. Айнан шу тизимлар орқали соғлиқни сақлаш вазирликлари турли ҳолатлар учун даволаш протоколлари ва ҳаракатлар алгоритмини энг пастки бўғиндаги врачларга ҳам бир сонияда етказа олади. Бу каби тизим ҳозирги каби вируснинг юқиши, танада ривожланиши ва оғир оқибатларга сабаб бўлиши механизмлари тўлиқ ўрганилмаган ва бу борада профилактика ва даволаш усуллари тезликда ўзгариб турганда жуда асқотган бўларди.

Бунда қуйидаги чора-тадбирларни биринчи навбатда амалга ошириш керак бўлиши мумкин:

Президент администрацияси ҳузуридаги Иқтисодий тадқиқотлар ва ислоҳотлар маркази мутахассисларининг ҳисоб-китобларига кўра, Ўзбекистонда иқтисодий фаол аҳолининг 45 фоизи норасмий секторда фаолият юритади. Бандлик ва меҳнат муносабатлари вазирлиги эса 2019 йил биринчи ярмида 2,6 миллион ўзбекистонлик чет элда вақтинчалик меҳнат фаолияти олиб борганини маълум қилган.

Мутахассисларнинг фикрича, даромад солиғи тўламаса-да, ушбу икки катта гуруҳ Ўзбекистон иқтисодиётига ва эгри солиқлар орқали давлат бюджети даромадлари шаклланишига салмоқли ҳисса қўшиб келган. Киритилган қатъий карантин тартиби ҳамда глобал миқёсда талаб ва таклифнинг камайиши бу икки гуруҳ даромадларининг кескин тушиб кетишига сабаб бўлди. Формал секторда ишлаётганлар нисбатан ҳимояланган бўлса-да, иқтисодий инқироз чўзилиши бу гуруҳ даромадларининг ҳам кескин пасайиб боришини англатади.

Кўпчилик ривожланган давлатларда бўлгани каби турли нодавлат ҳимоя тўрларининг мавжуд эмаслиги, аҳоли жамғармаларининг нисбатан камлиги ҳамда катта қисми норасмий секторда ишлаётгани инқироз туфайли қийналиб қолган аҳолига тезроқ манзилли ёрдам кўрсатишнинг ҳам муҳимлигини, ҳам жуда қийинлигини кўрсатади.

Мавжуд вазиятда маълум бир тоифалардан (айни пайтда даромади маълум миқдордан юқори суммани ташкил этаётганлар, пенсионерлардан) ташқари барчага пул маблағлари тарқатиш энг оқилона ечимлардан бири сифатида кўринмоқда. Табиийки, айни пайтда норасмий даромад олиб турган ёки пул жамғармаси ўзига етарли бўлган шахсларга ҳам маблағлар келиб тушиши мумкин. Шунинг учун, истаган шахсларга ажратилган маблағларни қайтариш имконияти ҳам берилиши керак.

Айни пайтда кўпчилик экспертлар ва давлат мулозимлари томонидан хизматлар соҳасининг энг кейин сафга қайтиши тўғрисида фикрлар берилмоқда. Фикримча, маълум бир чекловлар билан баъзи бир хизмат турларига рухсат беришни кўриб чиқиш мумкин. Масалан, сартарошхона, гўзаллик салонлари, пуллик медицина хизматлари, савдо дўконларига бинода бўлиши мумкин бўлган одамлар сони чекланган ҳолда ишлашига шароит яратиш ва зарур ҳолларда қайтадан чеклаш.

Шаҳарларда иқтисодиётнинг тикланиши кўп ҳолларда йўловчи транспортига ҳам боғлиқ. Аксарият мамлакатлар бу борада ҳам чекловлар (хусусан, йўловчилар сонига) ўрнатмоқда. Ҳозирги кунда мавжуд ечимлардан бири — давлат ва хусусий ташкилот ва корхонларида иш соатларининг қисқартирилиши ва иш бошланиш вақтларини турлича белгилаш орқали жамоат транспортига эрталабки ва кечки юкламани қисқартириш бўлиши мумкин.

Бу эса оммавий овқатланиш жойларига ҳам бир вақтдаги юкламани автоматик равишда тушириши мумкин. Шунингдек, бошқа жамоат жойларида бўлгани каби оммавий овқатланиш жойларига ҳам майдонига нисбатан бир пайтда бўлиши мумкин бўлган хўрандалар сонига чекловлар ўрнатилиши керак.

Ўзбекистонга хос муаммолардан бири савдо секторида бозорларнинг, айниқса ноозиқ-овқат бозорларининг кейинги фаолиятини йўлга қўйиш бўлади. Бозорга бориб кўрганлар яхши билади: унда ижтимоий масофаланиш чоралари йўлга қўйиш деярли имконсиз. Агар бу бозорлар уч-тўрт ой ёки ундан кўпроқ вақт ёпилиши варианти бўлса, кейинги савол уларда фаолият юритган минглаб аҳолини бошқа даромад манбаларига йўналтириш керак. Бозорлардан ташқарида жойлашган дўконлар учун ҳам бир пайтда бино ичида бўлган одамлар сонига маълум бир чекловлар ўрнатилиши керак бўлиши мумкин.

Оммавий тадбирлар (концертлар, томошалар, спорт мусобақалари ва бошқалар) иқтисодиёти эса энг охирги тикланиши мумкин бўлган соҳа ҳисобланади.

Ўзбекистонда ижтимоий муносабатлар ўзининг бирмунча юқори даража эканлиги билан ажралиб туради. Аҳолининг катта қисми зич маҳаллаларда яшайди, қўни-қўшни, қариндошлар ва ҳаттоки нотаниш одамлар билан қуюқ муносабатда бўламиз.

70 ёшдан ошган кексалар Ўзбекистон аҳолисининг 2,6 фоизини ташкил этсада, уларнинг деярли бари уч ёки тўрт авлод вакиллари бирга яшайдиган хўжаликларда истиқомат қилади. Ушбу риск гуруҳини алоҳида ажратиш (масалан, қариялар уйлари ёки санаторийларга вақтинча чиқариш) деярли имконсиз ва самарасиз ҳам бўлиши мумкин. Уларга вирус юқиши имкониятларини имкон қадар тушириш бўйича турли соҳа мутахассислари томонидан инноватив ечимлар ишлаб чиқиш рағбатлантириш лозим.

Ўзбекистон жамиятини тўйларсиз тасаввур қилиб бўлмайди. Энг охирги ўзгаришлардан сўнг ҳам битта оилавий тадбирга 450 тагача одам йиғилиши мумкин (масалан, 250 киши эрталабки ошга ва 200 киши кечки тўйга). Айни пайтда аҳолининг катта қисми май ойи охиригача тўй-ҳашамлар режалаштирмаётгани ҳам аниқ. Аммо, бу каби тадбирларни бутун бир йил давомида тақиқлаб қўйиш имконсиз, бу борада махсус гуруҳлар ҳозирдан ҳисоб-китобларни қилиб, нисбатан бошқарса бўладиган даражани (масалан, меҳмонлар сонини 50 кишидан оширмаслик) топиши муҳимдир.

Жорий соғлиқни сақлаш ва иқтисодий соҳа инқирози даврида давлат бошқаруви соҳаси энг катта имтиҳонлардан бирига дуч келди.

Ўзбекистондаги мавжуд иқтисодий, ижтимоий, демографик факторлар ва соғлиқни сақлаш тизимининг аҳволи давлат бошқаруви тизимидан воқеалар ривожига жуда тез реакция қилиш ёки уни аввалдан кўра билиш ва шунга яраша жавоб қарорларини олдиндан тайёрлаб қўйишни талаб қилмоқда. Шу билан биргаликда, ўзгариб турадиган эпидемиологик вазият ҳудудлар ва иқтисодий соҳалар кесимида ҳам шундай эгилувчанликни (гибкост) ва маълум бир маънода қарорлар қабул қилиш парадигмасини қайта кўриб чиқишни тақозо қилади. Қарорлар қабул қилишда бир вақтнинг ўзида детцентрализация (масалан, вилоят ва туман ҳокимларига) ва шу билан бирга координация (турли хил соҳа вакилларининг иштироки) янада муҳим рол ўйнайди.

Фото: Тошкент ҳарбий округи

Инсонлар орасида юзма юз мулоқотни кескин камайтириш учун бошқарув жараёнининг ва давлат хизматларининг жуда катта қисми рақамлаштирилиши керак. Бу нафақат Давлат хизматлари марказлари орқали кўрсатилаётган хизматлар, балки соғлиқни сақлаш ва таълим (айниқса олий таълим)га тааллуқлидир. Телемедицина ва масофадан таълим олиш имкониятларини ошириш муҳим аҳамият касб этади. Шу билан биргаликда, инқироз даврида Конституция билан белгилаб қўйилган ҳокимиятларнинг ўзаро тийиб туриш, уларнинг халқ ва халқ вакиллари олдида ҳисобдорлиги, ҳокимият фаолиятида жамоатчилик иштирокини қўллаб-қувватлаш тамойиллари четга сурилиши эмас, балки янги поғонага кўтарилиши муҳим. Кўпчилик тадқиқотчилар фикрига кўра, давлат ва жамият ўртасида ишонч ришталарини янада мустаҳкамланиши инқироздан чиқишда энг асосий фактор бўлади.

Муаллиф фикри таҳририят нуқтаи назаридан фарқ қилиши мумкин.