Что такое грипп на татарском

Скачать:

Вложение	Размер
sak_bulygyz_gripp.docx	18.99 КБ

Предварительный просмотр:

Грипп – вируслы тын юлы инфекциясе (ОРВИ) төркеменә керә. Ул эпидемиягә әверелүчән. Моннан тыш, ул организмга өзлегү дә китерергә мөмкин булган кискен авыру.

ОРВИ – киң таралган чир. Россиядә ел саен аның белән 27дән 40 миллионга кадәр кеше авырый. Аның вируслары селәгәй, сулыш алганда барлыкка килгән юешлек аша, сөйләшкәндә, елаганда, төчкергәндә, ютәлләгәндә тарала. Башкаларга ул шул ук һаваны сулаганда яки бер үк көнкүреш әйберләреннән файдаланганда күчә. Әлбәттә, халык аеруча җыелган җәмәгатьчелек урыннарында грипп эләктерү ихтималы аеруча зур.

Әлеге инфекция тиешенчә дәваланмаганда үпкә ялкынсынуы тудырырга мөмкин. Балаларда борын, колак авыруы туу, менингит башлану ихтималы да юк түгел. Грипп бигрәк тә сабыйлар һәм өлкән яшьтәгеләр, шулай ук ВИЧ-инфекциялеләр, каты авырулылар өчен куркыныч тудыра.

Авыруның гадәттәге сезонлы артуы февраль аенда көтелә. Бу авыру белән без беренче ел гына очрашмыйбыз һәм аны дәвалауга караганда кисәтүнең яхшырак булуын күпләр үз тәҗрибәләрендә сынап карады. Гриппка каршы прививка ясату – авырудан саклану өчен беренче адым.

Прививка ясалмаган алты айдан өч яшькә кадәр балалары булган әти-әниләр балалар поликлиникасындагы участок педиатрына, өлкәннәр район поликлиникасының прививка кабинетына мөрәҗәгать итә ала. Прививкалар бушлай ясала.

Эпидемиягә ничек әзерләнергә, авыруны йоктырудан ничек сакланырга, ә инде авырып киткән очракта якыннарны ничек саклап калырга?

Исегезгә төшерәбез, грипп калтырану, баш авыртуы, сөяк һәм мускуллар сызлау, хәлсезлек, температураның тиз күтәрелүе (39-40 градус) белән башлана. Авыр очракларда борыннан кан китү, косу, аң югалту кебек билгеләр булырга да мөмкин. Соңыннан коры ютәл башлана, томау төшә, тамак төбе кызарып чыга.

Грипп симптомнары барлыкка килсә ни эшләргә?

Өйдә калыгыз. Авыруны йоктырудан сакланыгыз.
Әти-әниләр! Авыру балаларны бакчага, мәктәпкә, массакүләм чараларга җибәрмәгез.
Тән температурасы 38-39 градустан артып китсә – табибка мөрәҗәгать итегез.
Гадәттәгедән күбрәк су эчегез (чәй, морс, компот, сок)
Йөткергәндә һәм төчкергәндә авыз һәм борынны салфетка яки кулъяулыгы белән капларга онытмагыз.

- Гриппны аяк өстендә үткәрергә ярамый;

- Вакытында табибка күренү һәм авыруны мөмкин кадәр иртәрәк дәвалый башлау (авырый башлаганнан соң беренче 48 сәгать) грипптан соң өзлегүне (бронхит, пневмония, отит, менингит) булдырмаячак.

Бүлмәне җилләтергә онытмагыз. Салкын вакытта бүлмәне көненә 3-4 тапкыр 15-20 минут җилләтегез. Грипп симптомнарын җиңеләйтү һәм авыруны профилактикалау максатыннан суган, сарымсак, бөтнек, лимон, гөлҗимеш, мүк җиләге, нарат җиләге, сырганак кебек дару үсемлекләрен кулланыгыз.

Грипп белән авыручыны аерым бүлмәдә урнаштыру кулай. Авыруның хәле начарлана башлау белән үк кичекмәстән табибка мөрәҗәгать итегез.

Чыныгу – кискен респиратор инфекцияләрне профилактикалауда аеруча зур әһәмияткә ия. Күбрәк саф һавада йөрергә, бүлмәне ешрак җилләтергә, көндәлек режимны үтәргә, дөрес тукланырга һәм температурага туры килерлек кием кияргә кирәк. Аскорбин кислотасы (С витамины) организм өчен аеруча әһәмиятле. Ул организмның инфекциягә каршы торучанлыгын, канның оешу сәләтен арттыра, углеводлар әйләнешен яхшырта. С витамины аеруча тозлы кәбестә суында, лимон, киви, мандарин, апельсин һәм грейпфрутта күп. Көнбагыш мае кушып ясалган кәбестә салаты шулай ук витамин һәм микроэлементларга бай.

Салкын тиюләр һәм грипп эпидемиясе чорында профилактика максатыннан көн саен 2-3 тырнак сарымсак, суган ашарга киңәш ителә. Аларның составында грипп вирусына каршы торучы фитонцидлар бар.

Кискен респиратор авыруларны һәм гриппны кисәтү һәм дәвалау өчен халык медицинасы рецептлары

Вак угычта кишер кырыгыз. Сыгып алынган кишер суына 1:1 исәбеннән зәйтүн мае һәм 2-3 тамчы сарымсак согы кушыгыз. Барлыкка килгән катнашманы борынга көненә өч тапкыр икешәр тамчы тамызырга.
Дүрт аш калагы вак итеп туралган суганга ярты стакан җылы кайнаган су салырга, бер чәй калагы бал кушып, утыз минут тотарга. Катнашманы көненә өч тапкыр икешәр тамчы борынга салырга.
Ике чәй калагы бал һәм ике чәй калагы чөгендер суын кушып болгатырга. Көненә өч тапкыр борынга өчәр тамчы салырга.
Тигез өлештә алынган гөлҗимеш, кычыткан, чамбырны (чабрец) ваклап, ике стакан салкын су кушып өч минут кайнатырга һәм бер сәгать төнәтергә. Ашаганнан соң, җылы килеш көненә ике тапкыр яртышар стакан бал белән эчәргә.

Авыруны кисәтүнең өстәмә чаралары: борынны сабын, марганцовка, фурациллин, сода эретмәсе һәм ромашка төнәтмәсе белән юдырырга.

Бүгенге көндә даруханәләрдә иммунитетны ныгыту, кискен респиратор авыруларны кисәтү препаратларының киң ассортименты сатыла. Даруларны, витаминнарны кулланыр алдыннан табиб белән киңәшергә онытмагыз.

Витаминнар, адаптогеннар, чыныктыру һәм башка файдалы чаралар ОРЗ һәм грипп белән көрәшергә һичшиксез ярдәм итә. Әгәр инде барыбер авырып киткәнсез икән, чирнең беренче билгеләре сизелү белән кичекмәстән табибка күренегез.

МАДОУ "Детский сад № 290 с обучением и воспитанием на татарском языке" Советского района г.Казани

Визитная карточка

У нас учатся:	143
У нас учат:	13

Сак булыгыз: грипп.

Грипп симптомнары барлыкка килсә ни эшләргә?

Өйдә калыгыз. Авыруны йоктырудан сакланыгыз.
Әти-әниләр! Авыру балаларны бакчага, мәктәпкә, массакүләм чараларга җибәрмәгез.
Тән температурасы 38-39 градустан артып китсә – табибка мөрәҗәгать итегез.
Гадәттәгедән күбрәк су эчегез (чәй, морс, компот, сок)
Йөткергәндә һәм төчкергәндә авыз һәм борынны салфетка яки кулъяулыгы белән капларга онытмагыз.

- Гриппны аяк өстендә үткәрергә ярамый;

Кискен респиратор авыруларны һәм гриппны кисәтү һәм дәвалау өчен халык медицинасы рецептлары

Вак угычта кишер кырыгыз. Сыгып алынган кишер суына 1:1 исәбеннән зәйтүн мае һәм 2-3 тамчы сарымсак согы кушыгыз. Барлыкка килгән катнашманы борынга көненә өч тапкыр икешәр тамчы тамызырга.
Дүрт аш калагы вак итеп туралган суганга ярты стакан җылы кайнаган су салырга, бер чәй калагы бал кушып, утыз минут тотарга. Катнашманы көненә өч тапкыр икешәр тамчы борынга салырга.
Ике чәй калагы бал һәм ике чәй калагы чөгендер суын кушып болгатырга. Көненә өч тапкыр борынга өчәр тамчы салырга.
Тигез өлештә алынган гөлҗимеш, кычыткан, чамбырны (чабрец) ваклап, ике стакан салкын су кушып өч минут кайнатырга һәм бер сәгать төнәтергә. Ашаганнан соң, җылы килеш көненә ике тапкыр яртышар стакан бал белән эчәргә.

Россиянең баш санитария табибы Геннадий Онищенко узган елның көзендә ук бу сезонның грипп эпидемиясе гыйнвар аенда булачагын фаразлаган иде. Республика эпидемиологлары да шуңа әзерләнде. Соңгы елларда халык та быел нинди төрдәге грипп булыр икән инде, дип баш вата. Бер елны “кош” гриппы очып үтте, аннан “дуңгыз” гриппы дуңгызлыгын күрсәтте. Инде “кәҗә”неке яки башка җанварныкы булыр микән, дип көткән идек, күренми әле.
Грипп юк, ОРВИ бар
Әйе, гыйнвар узды, февральгә кердек, тик грипп белән чирләүчеләр аз, эпидемия юк. Ә менә тирән сулыш юллары вируслы инфекциясе (ОРВИ) эләктерүчеләр байтак. Роспотребнадзорның Татарстандагы идарәсе белгечләре мәгълүматлары буенча, республикада соңгы атнада 14 мең 122 кеше ОРВИ белән авырган, сырхаулар саны алдагы атна белән чагыштырганда 26 процентка арткан. Табибларга мөрәҗәгать итүчеләрнең дүртесенә грипп диагнозы куелган.

Республиканың йогышлы авырулар клиник хастаханәсендә тирән сулыш юллары вируслы инфекциясе белән йөздән артык кеше дәваланып ята. Хастаханәгә салганнар икән, димәк йә температуралары югары булган, йә өзлегүләр үзен нык сиздергән. “Узган ел бу вакытта авыручылар бик күп иде, ләкин грипп җиңелчә узды”, – ди хастаханәнең баш табибы Вахит Саматов. Бу җәһәттән башка табибларның да фикере төрле, кайберсе быел эпидемия булмаячак, дисә, менә суыклар әзрәк сындырсын гына – грипп үзен сиздерәчәк, диючеләр дә бар.

1 әфлисун –
1 көнлек витамин

Әмма барыбер эпидемия юк, грипп килеп җитмәде, дип тынычланырга ярамый. Суык тидереп, вируслы чир эләктереп, кинәт урынга егылмас өчен, алдан ук саклык чараларын күрүнең бер дә артыгы булмас. Республика йогышлы авырулар клиник хастаханәсе табиб-инфекционисты Зөлфия Хәмидуллинаның киңәшләрен тәкъдим итәбез.
– Саклык, тәнне чыныктыру чараларын инде җәйдән үк күрергә кирәк иде, – ди Зөлфия Локман кызы. – Яңа өлгергән җиләк-җимеш ашап, су коенып, кояш нурларында табигатьтә йөреп. Ә көзен гриппка каршы вакцина ясату яхшы. Аны, беренче чиратта, хроник авырулары булганнарга, мәктәпкәчә яшьтәге һәм укучы балаларга, кеше белән даими аралашып, зур коллективларда эшләүчеләргә ясатырга киңәш ителә. Прививка ясаткач, авырган очракта да, чир җиңелрәк узачак.
Безнең халык күбесенчә, суган, сарымсак ашауга өстенлек бирә. Алардагы фитонцидлар микробларны үтерә. Тик ашказаны авыртканда сарымсак ашаудан тыелып торырга кирәк, чөнки ул аны ярсыта. Суганны исә үсемлек мае яки каймак белән болгатып ашасаң, әчесе сизелмәячәк. Салкын тиеп авырудан, вируслы чирләрдән сакланыр, иммунитетны ныгытыр өчен витаминнар, бигрәк тә С витамины эчәргә кирәк. Ул әфлисунда, лимонда, грейпфрутта, кивида бар. Көн саен бер әфлисун ашасаң, бер көнлек витамин запасы тупладың дигән сүз. Тирә-юньдә грипп белән авыручылар күп икән, вируска каршы препаратлар эчәргә киңәш ителә.

Авызны чайкап торасы
Грипп белән авырмас өчен, иң әүвәл авыз эче, борын куышлыгындагы хроник чирләрдән дәваланыгыз. Озакка сузылган хроник чирләре булучылар кышкы чорда еш авырый, һава торышы үзгәрүгә, алар чиргә тиз бирешә. Ә өйдә берәрсе авырса, чирдән битлек киеп сакланыгыз. Аны дүрт сәгать саен алыштырып торырга кирәк.
Урамда йөреп кайткач, борын эчен юдырып алыгыз. Авызны пәйгамбәр тырнагы үләне, ромашка чәчәге төнәтмәләре, фурацилин, сода һәм тоз эремәләре белән чайкыйлар. Даруханәдә эвкалипттан ясалган хлорофиллипт препараты сатыла, шуны өйдә булдырырга киңәш итәм. Аның спирт белән эшләнгән сыекчасы тамак чайкау өчен әйбәт. Ярты стакан суга 1 бал кашыгы салалар. Май кушып эшләнгәнен исә томау төшкәндә борынга тамызалар. Әлеге дару чир таратучы стафилококкларны үтерә. Дару булмаганда тамак чайкау өчен 1 стакан суда тоз һәм чәй содасы эремәләрен, алоэ, сарымсак суларын кулланырга мөмкин. Югары температураны шикәр комы белән төелгән кура җиләге, мүк җиләге, лимон, мәтрүшкә чәйләре белән төшерергә була. Аларны урынга ятар алдыннан эчәләр.

Йөкле ханымнар колагына
Йөкле хатын-кызлар грипп һәм башка төрле вируслы чирләрдән аеруча саклансыннар иде. Аларга башкаларга яраган даруның да зыяны булырга мөмкин. Йөклелекнең беренче 3 аенда вируска каршы дару эчмәвең хәерле. Гөлҗимеш төнәтмәсе бик әйбәт. Лимон, әфлисун ашарга була, ләкин аллергия килеп чыкмасын өчен чамасын белеп кенә. Шулай ук дару үләннәре төнәтмәләре эчү белән дә сак эш итсеннәр иде. Аларга грипп чорында кибетләргә, базарларга, халык күп йөри торган башка урыннарга да йөрергә ярамый. Йөкле ханымнарны авырып киткән очракта дәвалавы да бик читен, чөнки карындагы баланы да кайгыртырга кирәк.
Гриппны, вируслы чирләрне аягүрә уздырдым әле, дип исләре китмәүчеләр дә бар. Әйе, грипп, бәлки, алай ук куркыныч та түгелдер, ләкин алардан килеп чыккан өзлегүләрдән генә тиз котылып булмый. Үпкә ялкынсынудан кеше үлеп китәргә дә мөмкин. Салкын тиеп авырмас өчен дөрес итеп киенеп йөрүнең дә әһәмияте зур. Суыкларда юка киенергә яки бөтенләй баш киемсез йөрергә ярамаган кебек, синтетик кием-салым киюнең дә зыяны бар. Синтетик күлмәк кию – өскә целлофан кигән кебек бит инде ул. Кием табигый тукымадан тегелгән булырга тиеш.

Чирдән ничек сакланасыз?
Гәрәй Рәхим: “Вьетнам бальзамын исним”
Минем өч ел инде салкын тиеп авырганым юк. Мунчада чабынырга бик яратам. Тик аз гына авырый башласаң да, температура
күтәрелсә, кайнар мунча керү турында уйламагыз да. Чирнең эчкә үтеп, өзлегү китереп чыгаруы ихтимал. Ә сау-сәламәт вакытта себерке, бака яфрагы, мәтрүшкә, үги ана яфрагы ише тирләткеч үләннәр белән чабынып утыруның ләззәте әйтеп бетергесез. Үлән төнәтмәләре эчү дә тирләтәчәк.
Авырып киткән очракта беркая да чыгып йөрмичә, өйдә генә ятасың. Бу вакытта да күп сыеклык эчәләр. Халыкның, грипп эләксә, тәннән 7 көнсез чыкмый, дәвалансаң, бер атнадан үтә, дип шаяртып та, җитди дә әйткән сүзе бар. Мин кышка кергәндә Вьетнамда эшләнгән гап-гади карандаш-бальзам алып куям. Аз гына тәнгә суык керсә дә, шуны алып исним, ул сулыш юлларын ачып җибәрә. Салкын машинага утыргач, аның кирәге тагын да арта. Башкаларга да профилактика өчен әлеге бальзамны кулланырга киңәш итәм.

Зөлфия Шакирова: “Сарымсакны ипигә ягып ашыйбыз”
Аның өчен әллә ниләр эзләп йөргәнем юк, үзебездә үскән суган-сарымсак ярдәмендә салкынга бирешмибез. Көз көне бераз суыта башлагач ук, сыр һәм сарымсак уып, аны ипигә ягып ашыйбыз.
Сырның катысын да, эретелгәнен алсаң да була. Безнең балалар да кечкенәдән шуңа күнеккән. Пешкән чөгендерне, чи кишерне дә шулай ук угычтан уып, сарымсак белән болгатып ашау файдалы. Грипп чорында өстәлдә туралган суган тора.
Тагын бер рецептым бар: 1 килограмм лимонны иттарткычтан чыгарасың. Шуңа бераз шикәр комы сибеп болгатасың. Кайнатырга кирәкми. Аны чәй белән эчәбез, кайнатма урынына рәхәтләнеп ашарга була. Соңгы тапкыр салкын тиеп кайчан авырганымны хәтерләмим, ул хакта уйларга да куркам. Безгә – эш кешеләренә авырырга ярамый.

Сак булыгыз:грипп.
консультация на тему

Скачать:

Предварительный просмотр:

Грипп симптомнары барлыкка килсә ни эшләргә?

Өйдә калыгыз. Авыруны йоктырудан сакланыгыз.
Әти-әниләр! Авыру балаларны бакчага, мәктәпкә, массакүләм чараларга җибәрмәгез.
Тән температурасы 38-39 градустан артып китсә – табибка мөрәҗәгать итегез.
Гадәттәгедән күбрәк су эчегез (чәй, морс, компот, сок)
Йөткергәндә һәм төчкергәндә авыз һәм борынны салфетка яки кулъяулыгы белән капларга онытмагыз.

— Гриппны аяк өстендә үткәрергә ярамый;

— Вакытында табибка күренү һәм авыруны мөмкин кадәр иртәрәк дәвалый башлау (авырый башлаганнан соң беренче 48 сәгать) грипптан соң өзлегүне (бронхит, пневмония, отит, менингит) булдырмаячак.

Кискен респиратор авыруларны һәм гриппны кисәтү һәм дәвалау өчен халык медицинасы рецептлары

Вак угычта кишер кырыгыз. Сыгып алынган кишер суына 1:1 исәбеннән зәйтүн мае һәм 2-3 тамчы сарымсак согы кушыгыз. Барлыкка килгән катнашманы борынга көненә өч тапкыр икешәр тамчы тамызырга.
Дүрт аш калагы вак итеп туралган суганга ярты стакан җылы кайнаган су салырга, бер чәй калагы бал кушып, утыз минут тотарга. Катнашманы көненә өч тапкыр икешәр тамчы борынга салырга.
Ике чәй калагы бал һәм ике чәй калагы чөгендер суын кушып болгатырга. Көненә өч тапкыр борынга өчәр тамчы салырга.
Тигез өлештә алынган гөлҗимеш, кычыткан, чамбырны (чабрец) ваклап, ике стакан салкын су кушып өч минут кайнатырга һәм бер сәгать төнәтергә. Ашаганнан соң, җылы килеш көненә ике тапкыр яртышар стакан бал белән эчәргә.

О гриппе

Грипп — это высококонтагиозное (заразное) вирусное заболевание дыхательной системы, опасное своими осложнениями. Болезнь поражает людей независимо от возраста. Чем слабее иммунная система человека, тем больше вероятность развития заболевания и его тяжесть.

Причина гриппа — вирус. Он состоит из наружной и внутренних оболочек и РНК, содержащей генетический материал. Существует три типа вирусов гриппа — А, В и С. Вирус гриппа типа А может поражать людей, птиц и животных. Тип А включает 15 подтипов, различающихся по строению поверхностных белков, из них только подтипы 1,2 и 3 могут вызывать развитие эпидемии. Вирусы гриппа типов В и С эпидемий у людей не вызывают и не действуют на животных.

Все вирусы гриппа передаются от человека к человеку воздушно-капельным путём (при чихании и кашле). Во внешней среде вирус легко разрушается, особенно он боится кипячения и облучения ультрафиолетом.

Что происходит?

Попадая в дыхательные пути человека, вирус прикрепляется к слизистой оболочке и проникает внутрь клеток. Когда генетический материал вируса (РНК) оказывается в клеточном ядре, клетка начинает сама синтезировать новые вирусы. Постепенно вирусы гриппа повреждают все больше и больше клеток, после чего выходят в кровь и разносятся по всему организму.

Впоследствии появляется заложенность носа и небольшое отделяемое из него, сухость, першение и боли в горле, сухой кашель. Возможно расстройство кишечника, связанное с интоксикацией.

Если грипп протекает без осложнений, болезнь заканчивается в течение 5-7 дней, но ещё 2-3 недели может сохраняться мышечная слабость, головные боли, утомляемость.

При тяжёлом течении гриппа возникают судороги, помутнение сознания, носовые кровотечения. В этом случае грипп может привести к смерти больного.

Осложнения

Тяжелое и осложненное течение гриппа особенно характерно для детей, а также пожилых лиц, страдающих хроническими заболеваниями легких и сердца.

Ранние осложнения гриппа встречаются редко, но протекают очень тяжело. К ним относят: отек легких, менингит (воспаление оболочек мозга), энцефалит (воспаление мозга), отек мозга и т.д.

После гриппа часто наблюдаются обострения хронических заболеваний, таких как бронхиальная астма и хронический бронхит, сахарный диабет, сердечно-сосудистые заболевания, нарушения обмена веществ, заболевания почек и другие.

Диагностика и лечение

Устанавливая диагноз, врач, как правило, ориентируется на эпидемическую ситуацию и на выявленные при осмотре симптомы и жалобы больного. Лабораторные методы диагностики гриппа существуют, но применяются чрезвычайно редко.

Грипп — вирусное заболевание, поэтому антибиотиками его вылечить нельзя. Для лечения гриппа применяют:

Принимать интерферон имеет смысл лишь для профилактики заболевания гриппом. В случае появления первых симптомов, прием этого средства малоэффективен.

Если возникло внезапное ухудшение или болезнь затянулась дольше 5-7 дней, необходимо обязательно обратиться к врачу. Основные методы профилактики гриппа — вакцинация и прием препаратов, укрепляющих иммунитет.

О гриппе

Местоимения в любом языке являются частотными и стараются вырваться из общепринятых правил. Татарский язык – не исключение. Поэтому здесь мы не будем охватывать все группы местоимений, как это делается в академической грамматике, а рассмотрим только личные, некоторые вопросительные и несколько указательных. Остальные местоимения живут как бы сами по себе, общих грамматических правил у них нет, поэтому их следует просто учить как служебные слова с их конкретными особенностями.
Личных местоимений в татарском языке шесть, и они изменяются по падежам. По сравнению с существительными они, конечно же, имеют свои особенности:

Есть и другие подобные местоимения, призванные заменять прилагательные. Их достаточно много. Но, одолев приведенные формы, ты справишься с ними.

Большое место в любом языке занимают вопросительные местоимения. Они очень частотны, и мы уверены, что, в свою очередь, их не только запомнишь, но сразу включишь в свой активный словарь. Надо только помнить, что они ведут себя по законам той части речи, которую заменяют. Приведем семь самых частотных вопросительных местоимений, которые советуем запомнить с самого начала:

Количество словоформ татарского глагола ты уже видел на примере. Обрати внимание на то, что эта структура к тому же может быть многозначной. Поэтому с глаголом придется потрудиться больше всего.
Глагол занимает центральное место в татарской грамматике еще в связи с тем, что он сам может легко строить предложения:
Күрдем (-м – означает я) – я увидел;
Чыктың (-ң – означает ты) – ты вышел.
Итак, татарский глагол в предложениях с местоименными подлежащими соединяет в себе и подлежащее, и сказуемое.
Китапны күрдем. – Я увидел книгу.
Сыйныфтан чыктың. – Ты вышел из класса.

До этого я просто пытался доказать, что глагол – сложная система, и именно она формирует твое знание татарского языка. А теперь необходимо определить порядок изучения глагольной системы татарского языка.
Все начинается с определения основы. Часто бывает так, что обучающиеся уже начинают составлять предложения, уверенно владеют тысячами слов, но встречая новый глагол, не могут на ходу определить его основу. С чем это связано? С тем, что в русском языке такое понятие не имеет такого важного значения, а повелительная форма глагола (которая в татарском полностью совпадает с основой) в русском языке образуется по устоявшейся парадигме. Сравни:
Бар – иди
Уйла – думай
Чык – выйди
Эшлә – работай
Сөйлә – говори
Кер – входи
Әйт – скажи
Кара – смотри
Сана – считай
Обрати внимания на окончания татарских и русских глаголов – в русском языке порядка больше. Окончания и/й достаточно закономерно для русского повелительного глагола.
Как же находить основу татарского глагола? В первую очередь, обратившись словарю. В большинстве словарей глагол приводится в форме имени действия – бару, уйлау, чыгу, эшләү, сөйләү, керү, әйт, карау, санау.
Перевести эти формы можно просто – это процессы тех действий, на которые глаголы указывают. Соответственно:
Бару – процесс хождения, хождение
Уйлау – процесс думы, думание
Чыгу – процесс выхода, выход
Эшләү – процесс работы
Сөйләү – процесс говорения, говорение
Керү – процесс входа, вход
Әйтү – процесс сказания
Карау – процесс смотрения, разглядывание
Санау – процесс счета
Не очень по-русски, но доходчиво. Важно то, что именно данная форма, которая не очень развита у русского глагола, обозначает действие как таковое, именно эта форма используется в толковых словарях татарского языка.
А основа находится простым отбрасыванием у/ү.
Но не всегда под рукой словарь, приходится находить основу прямо из текста или услышанной глагольной формы. Для этого необходимо четко знать все грамматические суффиксы глагола, чтобы дойти до самой простой повелительной формы второго лица (в татарском языке повелительный глагол возможен во всех трех лицах).
В конечном итоге, основу глагола можно выудить из любой формы, но необходимо научиться делать это уверенно и быстро. К сожалению, это единственный путь к началу уверенного использования изучаемым татарского языка.

Татарский глагол имеет ещё одну сложность – в татарском языке огромное количество аналитических глаголов, т.е. глагольных форм, состоящих из двух слов. Я буду называть их составными. Это следствие агглютинативности:
Яза алды (смог написать).
Глагол ала (берет) теряет свое основное значение.
Ашыйсы килә (хочется есть).
Глагол килә (приходит) также теряет основное значение.

Дело в том, что вспомогательные глаголы – суть те же постфиксы, которые вследствие неудобства их использования остались в роли вспомогательных слов. По идеи должно было бы быть:
Бара+ала+торган+иде+мин
Бара – идет
Ала – значение возможности субъекта
Торган – указание на постоянность субъекта
Иде – указание на прошедшее время
М(ин) – указание на субъект (я)
Носители языка так и говорят:
[Баралаторганидем]
Я мог ходить (с постоянством)

Но татарские слова не стали превращаться полностью в предложения, как у североамериканских индейцев, и так появились постфиксы, которые выделяются в служебные (вспомогательные) слова, и пишутся раздельно.
К вспомогательным глаголам надо обращаться как и с послелогам (в русском языке – предлогам). Они – служебные слова, которые были образованы от других глаголов.

Но для начала глагол в татарском языке начинается с того, что имеет основу, которая равняется повелительной форме во втором лице: сиди, встань, говори. Именно, во втором лице! Ведь в русском языке повелительное наклонение может быть только во втором лице! В татарском же – во всех лицах! Об этом чуть позже…
Итак, несколько не самых сложных глаголов – так называемых глаголов движения:
Бара – идет, едет (во всех значениях этого слова и плюс будут еще).
Китә – уходит
Килә – приходит
И глаголы, которые нужны для обозначения учебной деятелности:
Укый – читает, учится
Яза – пишет
Эшли – делает, работает
Саный – считает
И нужны глаголы, которые позволяют говорить о речевой деятельности:
Әйтә – скажет
Сөйли – говорит
Кабатлый – повторяет
Уйлый – думает

Данные глаголы необходимо запомнить. Вообще, глаголы нужно стараться запоминать. Дело в том, что глаголы необходимо запоминать сразу в двух формах (в форме настоящего времени и в повелительной – основу глагола), и научиться выделять основу:
Бара – бар – иди
Китә – кит – уходи
Килә – кил – приди
Укый – укы – читай, учись
Яза – яз – пиши
Эшли – эшлә – делай, работай
Саный – сана – считай
Әйтә – әйт – скажи, говори
Сөйли – сөйлә – рассказывай

Мы приступаем к самому главному – к глагольным основам и к составлению предложений с глаголами. Говорим по-татарски:
Ул бара.

В этом предложении совершенно непонятно, кто или что идет, идет или едет, и так можно сказать даже про часы, которые идут:
Ул (сәгать) бара.

Кстати о часах: в старорусском (древнеславянском) языке было двойственное число, что наложило отпечаток и на современную русскую грамматику. Соответственно, много непонятного: почему-то часы, брюки, ворота, ножницы множественного числа. На самом деле, они по логике могут быть и единственного, и множественного числа. Это мы и наблюдаем в татарском.

Мы сразу же можем составить предложения, которые состоят всего из одного слова:
Барам. Киләсең. Уйлый.
Я иду. Ты приходишь. Он думает.

Но чтобы поговорить, нужно уметь задавать вопросы. Только тогда у тебя получится диалог с кем-нибудь, или с самим с собой.

Кстати, не бойся говорить с самим собой… особенно на изучаемом языке…

Кажется, тут всё понятно без перевода. Более того, составляйте по данной схеме свои вопросы и ответы. Эта схема – схема самого простого татарского предложения. Не освоив его, трудно будет в дальнейшем…

А теперь текст. Их будет всего десять. Постарайтесь их прочитать много раз и вслух. Кстати, ты можешь их и прослушать.
И первый текст – печальный монолог о неразделенной любви.

А теперь полностью на татарском:

Выполни упражнение по образцу и устно:
Образец (Үрнәк): Син минем турында уйлыйсың. Син минем турында уйлыйсыңмы? Мин синең турында уйлыйм.
Ты думаешь обо мне. Думаешь ли ты обо мне? Я о тебе думаю.
1) Син миннән китәсең.
2) Син миңа киләсең.
3) Син мине яратасың.
4) Син миңа язасың.
5) Син миңа укыйсың.
6) Син миңа сөйлисең.
7) Син миңа әйтәсең.

Прочитай и добавь слова:
Мин – минем – миңа – мине – миннән – миндә
Син – … – … – …
Ул – … – … – …

И в конце первой встречи пословицы:

Мәкальләр
Ике уйла, бер эшлә. – Дважды подумай, один раз сделай.
Ике уйла, бер сөйлә. – Дважды подумай, раз скажи.

Читайте также: